Giriş
Yaklaşık 7 milyonluk nüfusu, Avrupa Birliği (AB) ve NATO üyeliği, Türkiye’ye komşu ve dost bir devlet olarak algılanması ve Türk kökenli Bulgarlara özgürce siyaset yapma hakkı tanıyan demokratik bir ülke olması sebebiyle son yıllarda ülkemizde olumlu bir algılamaya sahip olan Bulgaristan’da, 4 Nisan 2021 tarihinde yapılan genel seçim sonrasında yapılan hükümet kurma çabaları sonuçsuz kalınca, 11 Temmuz 2021 tarihinde yeniden bir genel seçim yapılmasına karar verildi.[1] Bu yazıda, Bulgaristan’da son dönemde yaşanan siyasi gelişmeleri özetleyerek, 2021 genel seçimleri hakkında yazılanları derleyeceğim.
Yakın Tarih
Komünist rejimin ardından 1989 yılından başlayarak demokratik bir siyasal yaşama yönelen Bulgaristan’da, son genel seçimler 26 Mart 2017 tarihinde yapılmış ve bu seçimi Başbakan Boyko Borisov’un lideri olduğu merkez sağ çizgideki Bulgaristan’ın Avrupalı Gelişimi İçin Yurttaşlar Partisi (GERB) yüzde 32,65 oyla önde tamamlayarak -Bulgaristan Sosyalist Partisi (BSP) bu seçimde yüzde 27,19 oyla ikinci olmuştur-, yüzde 9,07 oy alan milliyetçi sağ çizgideki Birleşik Vatanseverler (OP) ile bir koalisyon hükümeti kurmuştu. Böylelikle, Bulgaristan’ın dünyada en tanınmış politikacısı durumundaki Boyko Borisov da üçüncü defa hükümet kurarak[2] Başbakanlık koltuğuna oturmayı başarmıştı.
Boyko Borisov
Borisov Başbakanlığındaki Bulgaristan’da, geçtiğimiz 4 yıl içerisinde önemli bazı gelişmeler yaşandı. Borisov, koalisyon hükümetiyle koltuğunu korumayı başarırken, pandeminin tüm dünya ülkeleri gibi Bulgaristan’ı da vurduğu 2020 yılına kadar ekonomik büyümeyi sürdürmeyi başardı. 2017, 2018 ve 2019 yıllarında yüzde 3 ila 4 arasında değişen ekonomik büyüme oranları yakalayan Bulgaristan, pandeminin de etkisiyle 2020 yılında ise yüzde 4’e yakın bir ekonomik daralma yaşadı.[3] Buna karşın, 2000 yılında yaklaşık 6.400 dolar seviyesindeki kişi başına düşen milli gelirin Bulgaristan’da 2019 yılında 25.000 dolara yaklaştığını da belirtmek gerekiyor.[4] Avrupa Birliği’nin ortak para birimi euro’ya (avro) geçme hazırlıkları yapan ve Avrupa Döviz Kuru Mekanizması’na (ERM2) katılan Bulgaristan’ın ulusal para birimi levanın günümüzde 5,27 Türk lirası değerinde olduğunu da bu noktada hatırlatmak yerinde olacaktır. Bu anlamda, Bulgaristan’ın 1997’de NATO’ya, 2007’de de AB’ye üye olmasıyla birlikte ekonomisinde hızlı bir çıkış yapmayı başardığını not etmek gerekir. Buna rağmen, Bulgaristan, halen Avrupa’nın en geri kalmış ülkelerden birisi olarak gösterilmektedir.
Bulgaristan’da yıllardır Başbakanlık yapan Boyko Borisov’a karşı, 2020 yılı içerisinde ciddi protesto gösterilerinin düzenlenmesi de uluslararası basında yer alan önemli bir yakın tarihli gelişme olmuştur. Protestoların en temel argümanı hükümetin yolsuzluk ve mafyayla mücadelede yetersiz kalması olurken, bir diğer önemli sebep de AB üyeliği sonrasında Bulgaristan’ın tüm yetişmiş gençleri ve eğitimli nüfusunun diğer AB üyesi ülkelere kaçması nedeniyle halkın hükümete duyduğu tepki olarak özetlenebilir.[5] İşte bu ortamda, Bulgaristan’da genel seçim 4 Nisan 2021 tarihinde düzenlendi.
4 Nisan 2021 Genel Seçimi
4 Nisan 2021’de yapılan genel seçim sonucunda; Başbakan Borisov’un partisi Avrupalı Gelişimi İçin Yurttaşlar Partisi (GERB) yüzde 25,80 oyla yine birinci parti olurken, müzisyen ve televizyon spikeri Slavi Trifonov’un lideri olduğu AB yanlısı yeni bir popülist parti olan Böyle Bir Halk Var (ITN) partisi sürpriz bir çıkış yaparak yüzde 17,40 oyla ikinci sırayı aldı. Korneliya Ninova’nın lideri olduğu sosyal demokrat çizgideki Bulgaristan Sosyalist Partisi (BSP) yüzde 14,79 oyla üçüncü, Mustafa Karadayı’nın lideri olduğu -Bulgaristan Türklerinin kurduğu- liberal çizgideki Hak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH) yüzde 10,36 oyla dördüncü, Atanas Atanasov-Hristo Ivanov ikilisinin yönetimindeki merkez-merkez sağ çizgideki Demokratik Bulgaristan (DB) yüzde 9,31 oyla beşinci ve Maya Manolova-Nikolay Hadzhigenov ikilisinin liderliğindeki yolsuzluk ve mafya karşıtı ISMV (Ayağa kalk! Mafya, Defol!) partisi de yüzde 4,65 oyla beşinci oldu.
Parlamenter sistemin uygulandığı Bulgaristan’da 240 koltuklu Bulgaristan parlamentosunda hükümeti kurabilmek için 121 milletvekili sayısına ulaşmak gerekmektedir. Ancak geçmişte Başbakan Borisov ve GERB’in çok üstün başarı gösterdiği seçimlerde, 120’ye yakın milletvekili sayısına ulaşılması durumunda da muhalefet partilerinin desteğiyle azınlık hükümetleri kurulabilmiştir. Ancak bu seçim sonucunda, yaklaşık 20 koltuğu eksilen GERB’in sandalye sayısı 75’te kalmıştır. Seçim sonucunda, ITN 51, BSP 43, HÖH 30, DB 27 ve ISMV de 14 parlamento koltuğu elde etmiştir. Seçime katılım ise yüzde 47,5 düzeyinde olmuştur.[6]
Seçimin ardından koalisyon hükümeti kurma çalışmaları başlasa da, hem pandemi kaynaklı sokak gösterileri, hem de Borisov ve GERB karşıtı blokun ortak bir zeminde buluşamaması nedeniyle, hükümet kurma çabaları başarıyla sonuçlanmamıştır.[7] Bu nedenle, kısa süren girişimlerin ardından, Cumhurbaşkanı Rumen Radev, parlamentoyu 11 Mayıs’ta feshetti ve erken seçimin 11 Temmuz 2021’de yapılması kararlaştırıldı.[8]
11 Temmuz 2021 Genel Seçimi
11 Temmuz 2021 genel seçimi öncesindeki anketler, ülkede son genel seçimden bu yana seçmen nezdinde büyük bir değişiklik yaşanmadığını, ancak GERB’in oylarında erime yaşanırken, şovmen Slavi Trifonov liderliğindeki ITN’nin -bir dönem İtalya’daki Beş Yıldız Hareketi’ne benzer şekilde- oylarının istikrarlı bir şekilde yükseldiğini göstermektedir.[9] Bu anlamda, ITN ve Trifonov’un GERB ve Borisov’u geçmeleri ve birinci sıraya yükselmeleri durumunda, ülkede bir hükümet değişikliği yaşanmasını beklemek makul gözükmektedir. Buna karşın, muhalefetin dağınık ve birbirine benzemez yapıda oluşu, GERB ve Borisov’un şansının devam edebileceğini göstermektedir.
Slavi Trifonov
Seçimdeki en büyük yenilik ise, eski tip oylama yerine bu seçimde ilk defa yaygın olarak makine ile elektronik oy vermenin gerçekleştirilecek olması.[10] Bulgaristan Merkez Seçim Komisyonu, 31 Bölge Seçim Komisyonu’nda bulunan 12.000 sandıktan 9.401 seçim sandığında makineli oylamanın mümkün olacağını bildirdi. Böylelikle, Bulgaristan, demokratik seçimler tarihine makineyle oy verme yöntemini en yaygın şekilde kulanan ülkelerden biri olarak bir katkı sağlamış oldu.
Sonuç
Sonuç olarak, Balkanlar’daki önemli bir devlet olan Bulgaristan’da, hükümet belirsizliğinin bir an önce giderilmesi, pandemiyle mücadele açısından oldukça önemli ve gereklidir. Biz de, Türkiye olarak, komşu devlete seçiminde başarılar diliyoruz…
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
DİPNOTLAR
[1] TRT Haber (2021), “Bulgaristan’da erken seçim kararı”, 05.05.2021, Erişim Tarihi: 23.06.2021, Erişim Adresi: https://www.trthaber.com/haber/dunya/bulgaristanda-erken-secim-karari-578440.html.
[2] Boyko Borisov (1959-), daha önce ilk olarak 2009 genel seçimlerinde kazandığı büyük zaferin ardından 2009-2013 döneminde tek partili bir azınlık hükümeti kurmuş, daha sonra da 2014 genel seçimlerini kazanarak merkez sağ çizgideki Reformist Blok (RB) ve bağımsız milletvekilleriyle 2014-2017 döneminde ikinci defa Başbakanlık koltuğuna oturmuştu.
[3] Bakınız; https://www.statista.com/statistics/375184/gross-domestic-product-gdp-growth-rate-in-bulgaria/.
[4] Bakınız; https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.PP.CD?locations=BG.
[5] TRT Haber (2020), “Bulgaristan’da hükümet karşıtı protestolar 120. gününde”, 05.11.2020, Erişim Tarihi: 23.06.2021, Erişim Adresi: https://www.trthaber.com/haber/dunya/bulgaristanda-hukumet-karsiti-protestolar-120-gununde-528498.html.
[6] Habertürk (2021), “2021 Bulgaristan seçimlerini kim kazandı? Bulgaristan seçim sonuçları belli oldu!”, 06.04.2021, Erişim Tarihi : 23.06.2021, Erişim Adresi: https://www.haberturk.com/2021-bulgaristan-secimlerini-kim-kazandi-bulgaristan-secim-sonuclari-belli-oldu-3030133.
[7] Rafet Ulutürk (2021), “Bulgaristan’da Yeni Seçim 11 Temmuz 2021’de.”, 05.05.2021, İyigünler.net, Erişim Tarihi: 23.06.2021, Erişim Adresi: https://www.iyigunler.net/bulgaristanda-yeni-secim-11-temmuz-2021de-makale,2694.html.
[8] Ihvan Radoykov (2021), “Bulgaristan’daki erken genel seçimler için Türkiye’de 57 seçim merkezi kurulacak”, Anadolu Ajansı (AA), 19.05.2021, Erişim Tarihi: 23.06.2021, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/bulgaristan-daki-erken-genel-secimler-icin-turkiye-de-57-secim-merkezi-kurulacak/2247041.
[9] Bakınız;
- https://www.gallup-international.bg/44755/new-gorvernment-or-new-elections-hypothesis/
- https://www.marketlinks.bg/bg/news/elektoralnite-naglasi-sled-parlamentarnite-izbori-april-2021-86.html
- https://www.gallup-international.bg/44755/new-gorvernment-or-new-elections-hypothesis/
[10] Bulgaristan Ulusal Radyosu (2021), “Seçimlerin organizasyonu, maliyeti ve beklentiler”, 23.06.2021, Erişim Tarihi: 23.06.2021, Erişim Adresi: https://bnr.bg/tr/post/101487707/secimlerin-organizasyonu-maliyeti-ve-beklentiler.