2021 İsrail Seçimleri

Ortadoğu’daki yegane demokrasi kabul edilen İsrail’de, 2021 yılında iki önemli seçim yapılacak. Bunlardan ilki 23 Mart 2021’de düzenlenecek ve son iki yıl içerisinde düzenlenen dördüncü seçim olacak parlamento seçimleri, ikincisi ise 2021 yaz aylarında görev süresi dolacak olan İsrail Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin’in yerine kimin geçeceğini belirleyecek olan ve parlamentonun yapacağı Cumhurbaşkanlığı seçimi olacaktır. Bu yazıda, 2021 İsrail seçimlerini analiz edeceğim.

2021 İsrail Parlamento Seçimleri: Son İki Yıldaki Dördüncü Seçim

2019 yılında 9 Nisan ve 17 Eylül’de, 2020 yılı içerisinde de 2 Mart’ta genel seçimlerin yapıldığı İsrail’de, siyasetin çok partili yapısı ve koalisyon hükümetlerinde meydana gelen anlaşmazlıklar nedeniyle, 23 Mart 2021’de son iki yıl içerisindeki dördüncü genel seçim düzenlenecektir. Bu şekilde kısa süre içerisinde çok seçim yapılması, kimilerinin bakış açısında İsrail’i istikrarsız bir ülke gibi göstermesine karşın, aslında bu ülkedeki demokratik gelenekler ve siyasal kültürün gücüne de işaret etmektedir. Bu nedenle, seçim yapılmasını demokratik perspektifte bir zaafiyet değil, güç unsuru olarak kabul etmek daha doğru olur. Buna karşın, İsrail’deki parti enflasyonunun giderek yükselmesi, bu ülkedeki siyasi istikrar adına bazı tartışmaları İsrail kamuoyunda da gündeme getirmektedir.[1]Nitekim İsrail’de seçim barajı yalnızca yüzde 3,25 düzeyinde olduğu için, toplumun bazı kesimlerinde kısıtlı da olsa karşılığı olan siyasi aktörler, hemen siyasi parti kurma yolunda adımlar atabilmektedir.

2 Mart 2020 genel seçimlerinden sonra, Başbakan Benyamin Netanyahu ve partisi Likud (36 koltuğuna karşılık 33 milletvekilliği) zoraki bir zafer kazanmış ve yapılan görüşmeler neticesinde Likud ile Mavi-Beyaz İttifak ve lideri Benny Gantz arasında arasında büyük koalisyon konusunda uzlaşma sağlanmıştı. Anlaşmaya göre, “dönüşümlü Başbakanlık” formülüne uygun olarak, 2021 Ekim ayına kadar Netanyahu Başbakanlık görevinde devam edecek, bu tarihten sonra ise Benny Gantz Başbakanlık koltuğuna oturacaktı. Ayrıca, Mavi Beyaz ittifakın iki numarası olan Gabby Ashkenazi (Gabi Aşkenazi) de Dışişleri Bakanlığı görevini üstlenmişti.[2] Ancak koalisyon hükümetinin kurulması ardından Benny Gantz’ın istifa eden Yuli Edelstein yerine Meclis Başkanlığına aday olması ve Likud desteğiyle bu makama seçilmesi sonrasında, koalisyon hükümeti için işler pek de iyi gitmedi. Hakkında yolsuzluk soruşturmaları devam eden Netanyahu’nun Başbakanlığı bırakmak istememesi nedeniyle Gantz’la yaşadığı rekabet ve sorunlara ek olarak, 2020 bütçesini Knesset’ten geçirmek konusunda da (Likud öncelikli olarak 2020 yılı bütçesinin meclisten geçirilmesini, Mavi-Beyaz ise 2021 bütçesinin de bu yılın bütçesi ile birlikte oylanmasını istiyordu) uzlaşamadılar.[3] Sonuçta, bütçe konusunda uzlaşamayan koalisyon ortakları, Aralık ayında, 23 Mart 2021’de yeni bir seçimin düzenlenmesi ve meclisin feshedilmesi kararını aldılar.

Gideon Sa’ar

Bu süreçte İsrail’deki siyasi partilerde önemli bazı değişiklikler de yaşandı. Öncelikle, İsrail’de yıllardır iktidarın büyük ortağı konumunu koruyan Likud partisinde önemli bir ayrılık vakası hasıl oldu. Öyle ki, Likud adına birkaç defa milletvekilliği ve Bakanlık yapmış olan 1966 doğumlu deneyimli siyasetçi Gideon Sa’ar, Yeni Umut (Tikva Hadasha) adıyla (2020 yılı Aralık ayında) yeni bir sağ parti kurduğunu açıkladı.[4]Hukukçu olan Sa’ar, partisinin Batı Şeria’daki yerleşimcilerini savunmaya devam edeceğini ve adalet reformunu gündeme taşıyacağını açıklayarak, İsrail sağının hoşuna gidebilecek bazı önerilerde bulundu.[5]Yesh Atid partisi lideri Yair Lapid’den kurduğu yeni parti nedeniyle övgü alan Sa’ar, buuna karşın, Likud üyesi eski arkadaşlarınca kişisel ihtiraslar peşinde koşmakla eleştirildi.[6]Anketler, Sa’ar ve yeni partisinin ciddi bir toplumsal karşılığının olduğunu ve ilk seçimde ciddi sayıda milletvekili kazanabileceğini gösteriyor. Bu anlamda, Sa’ar’ın Likud’la koalisyona sıcak baktığını ama hakkında yolsuzluk soruşturmaları olan Netanyahu’ya kabinesinde görev vermeyeceğini açıklaması, seçime ne denli iddialı girdiğini gösteriyor.[7]İsrail siyaseti uzmanı Dr. Gökhan Çınkara, Sa’ar’ın merkezde siyaset yapacağına dair görüşlerine karşın, onun İsrail sağ ve aşırı sağ unsurları tarafından desteklediğini belirtirken, Zvi Hauser ve Joaz Handel’in kurdukları Derech Eretz Siah yani Vatan Yolu Hizbi’nin Sa’ar’a destek vermesini bu noktada öne çıkarıyor.[8]Sa’ar’ın eşi Geula Even-Sa’ar veya Geula Even’in ünlü bir sunucu olduğunu ve toplumda sevildiğini de bu noktada hatırlatmak gerekir. Bu nedenle, Gideon Sa’ar’ın Netanyahu’ya karşı son yıllardaki en meşru ve güçlü meydan okumalardan birini yaptığı ve bunun bir toplumsal karşılığının da olduğu söylenebilir.

Merav Michaeli

İsrail siyasi tarihinde çok önemli bir konumu bulunan ama son yıllarda büyük düşüş yaşayan İsrail İşçi Partisi’nde (HaAvoda) ise, Amir Peretz yerine parti liderliğine 24 Ocak 2021 itibariyle 1966 doğumlu televizyon sunucusu Merav Michaeli seçildi. Bir dönem sol eğilimli Haaretz gazetesinde köşeyazarlığı da yapan Michaeli, anketlerde durumu pek parlak gözükmeyen partisine son düzlükte bir çıkış yaptırmaya çalışacak. Ancak yıllardır sağa ve aşırı sağa doğru bir kaymanın yaşandığı İsrail siyasetinde, Michaeli’nin işi oldukça zor gözüküyor. Yazının ilerleyen bölümlerinde açıklanacak olan Ocak ve Şubat 2021 tarihli güncel kamuoyu yoklamaları da, İsrail İşçi Partisi’nde büyük bir oy sıçraması yaşanmasının şu ara dönemde pek de mümkün olmadığını gösteriyor.

Sami Abu Shehadeh

İsrailli Arapları temsil eden ve Birleşik Liste kapsamında seçime giren Balad partisinde ise, 2021 yılı Ocak ayı sonunda yapılan Genel Başkanlık seçimini Filistin asıllı Arap siyasetçi Sami Abu Shehadeh kazandı.[9]1975 doğumlu Shehadeh, partisine seçimler öncesinde yeni bir hareketlilik ve dinamizm kazandırmayı deneyecektir. Ancak Balad ve Hadash’ın dışındaki Arap partilerinden Ta’al ve Ra’am’ın Birleşik Liste’den ayrılarak seçime bağımsız girme kararı almaları, İsrailli Araplar için seçim öncesinde oldukça olumsuz bir gelişme oldu.[10]

Stav Shaffir

Yakın geçmişte İsrail parlamentosuna giren en genç milletvekili olarak dikkat çeken ve adından söz ettiren ve bir ara İsrail İşçi Partisi liderliğine de aday olan 1985 doğumlu kadın siyasetçi ve aktivist Stav Shaffir ise, 2019 yılı sonunda İsrail Yeşiller Partisi’ni kurmuş ve bu seçime partisinin başında bağımsız bir parti olarak girecektir.[11] Ancak anketlerde Yeşillere pek bir şans verilmemektedir.

Seçim Öncesinde Son Anketler

İlk olarak şunu belirtmek gerekir ki, Başbakan Netanyahu ve partisi Likud’un işi bu defa kolay değildir. Zira hem uzun süredir iktidarda olan Netanyahu’ya yönelik tepkiler ve suçlamalar artmış (2009’dan beri kesintisiz Başbakan olan Netanyahu, daha önce de 1996-1999 döneminde Başbakanlık yapmıştır), hem de 2020 yılı sonunda bu tepkiler protesto gösterileri şeklinde tezahür etmeye başlamıştır.[12]Bu tepkiler hem sokak gösterileri, hem de yaratıcı sanatsal faaliyetler olarak İsrail’de karşımıza çıkabilmektedir. Buna karşın, Netanyahu’nun özellikle ABD Başkanı Donald Trump’ın desteğiyle İsrail dış politikasında önemli kazanımlar elde etmesi (İsrail’in Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Fas gibi ülkelerce tanınması)[13] ve anketlerde halen daha iyi bir performans göstermesi, bu seçimde de son defa şansının yaver gidebileceğini ve Başbakanlığı zor da olsa koruyabileceğini düşündürmektedir. Ayrıca Netanyahu’nun milliyetçi sağ ve dindar sağı birleştirebilen önemli ve başarılı bir politikacı olduğu da unutulmamalıdır.

Netanyahu’nun son yemeği karikatürü

2021 yılı Ocak ayı sonu ve Şubat ayı başında yapılan son anketlerde, ülkedeki birinci parti halen daha Likud olarak karşımıza çıkmaktadır.[14]Anketlerde çeşitli farklılıklar ortaya çıkabilse de, bu anketlerin ortalaması alındığında, Likud ve Netanyahu’nun 29-32 koltuk kazanmayı başaracağı ve seçimden yine birinci sırada çıkacağı öngörülebilir. Bu da, kuşkusuz, Likud’suz ve Netanyahu’suz bir iktidarı oldukça zor hale getirecektir. Zira 120 sandalyelik İsrail Meclisi Knesset’de, Likud dışındaki sağ partiler için 61 rakamına ulaşmak kolay değildir.

Anketlerde ikinci sırayı ise, liberal çizgide siyaset yapan ve televizyon sunucusu Yair Lapid’in lideri olduğu Yesh Atid partisi almaktadır. Likud ve Netanyahu ile koalisyona soğuk bakan Yair Lapid ve partisi Yesh Atid’in Gideon Sa’ar ile koalisyona ise sıcak yaklaştığı biliniyor. Güncel anketlerin ortalaması baz alınırsa, Yesh Atid’in bu seçimde 16-19 arasında bir milletvekili sayısına ulaşacağını beklemek yerinde olacaktır.

Seçimde üçüncü sırayı alması beklenen parti ise, Gideon Sa’ar’ın kurduğu Yeni Umut partisi olacaktır. Anketler, Sa’ar ve yeni partisinin 14-16 arasında Knesset sandalyesi kazanabileceğini göstermektedir. Daha önce de belirtildiği üzere, Sa’ar ve partisi, Netanyahu’suz bir Likud ve Likud dışındaki diğer sağ partilerle koalisyona sıcak bakmaktadır.

Netanyahu ile koalisyona girmeye sıcak bakan Yamina partisi ise, anketlere göre 10-12 milletvekilliği ile yetinecek ve seçimde dördüncü sırayı alacaktır. Naftali Bennett dışında Ayelet Shaked gibi başka bir popüler milletvekili de olan Yamina partisinin desteği, Netanyahu’nun Başbakan olarak kalmasında kritik bir faktör olabilir (ki aslında Yamina desteğiyle bile 60’a ulaşılıyor ve hükümet kurmak için gereken 61 sayısından 1 koltuk eksik kalıyor).

Seçimde beşinci olması beklenen parti ise, İsrailli Arapların desteklediği Arap Listesi’dir. Arap Listesi, yeni lideri Sami Abu Shehadeh ile birlikte 10-12 milletvekiline ulaşabilir ve bir ihtimal seçimi Yamina’nın önünde dördüncü sırada da tamamlayabilir.

Netanyahu’nun daimi ortaklarından aşırı sağ/dindar çizgideki Şas (Shas) partisi ile Birleşik Tora Yahudiliği partisinin ise 8 koltuk kazanmaları beklenmektedir. Bu iki parti, büyük olasılıkla seçimi altıncı ve yedinci sırada tamamlayacaklardır.

Netanyahu ile daha önce anlaşmazlıklar yaşayan Avigdor Lieberman’ın partisi İsrail Evimiz (Yisrael Beiteinu) ise, yine 7 civarında milletvekilliğini kazanacak gibi gözükmektedir. Böyle bir tabloda, iyimser ihtimalle düşünüldüğünde, Netanyahu’nun 48 milletvekilinin desteğine ulaşması garanti gibiyse de (32 Likud artı 8’er aşırı sağ partiler), bu, kuşkusuz Başbakanlık için yeterli olmayacaktır. Bu nedenle, Netanyahu’nun Yamina ve/veya Lieberman desteğiyle son kez Başbakanlık koltuğuna oturması mümkünse de, bunun kolay olmayacağını öngörmek gerekir.

Son seçimlerde büyük çıkış yakalayan Benny Gantz liderliğindeki Mavi Beyaz ittifak (Kahol Lavan) ise, anketlere göre, bu defa çok daha az bir sandalye sayısıyla (4-5) yetinecek gibi gözükmektedir. Dolayısıyla, Gideon Sa’ar’ın ayrılması Likud ve Netanyahu adına büyük bir darbe gibi gözükse de, aslında bu partinin daha çok Mavi Beyaz ittifakın oylarını aldığı anlaşılmaktadır. Netanyahu ile koalisyona girmeyeceğini açıklayan Benny Gantz ve Mavi Beyaz ittifakın bu seçim sonrasında siyasi partiler mezarlığında yer alması ve etkisini iyice kaybetmesi beklenebilir.

Sol partiler açısından ise durum hiç de parlak değildir. Arap Listesi’nin hatırı sayılır milletvekili sayısı bir kenarda tutulursa, İsrail’in köklü merkez sol partisi İsrail İşçi Partisi, anketlerde 5-8 milletvekiliyle yetinecek gibi gözükmektedir. Bir diğer sol parti Meretz’in ise en fazla 4-5 milletvekili kazanabileceği öngörülmektedir. Dolayısıyla, İsrail’de sol siyasetin yeni bir atılım yapması gerektiği gün gibi aşikardır.

2021 İsrail Cumhurbaşkanlığı Seçimi

İsrail siyasetine 2021 yılına damga vuracak bir diğer seçim ise, yaz aylarında yapılması beklenen Cumhurbaşkanlığı seçimidir. Parlamenter sistemin geçerli olduğu İsrail’de, Cumhurbaşkanlığı makamı büyük ölçüde siyaset üstü ve sembolik bir makamdır. Meclis tarafından mutlak çoğunlukla seçilen İsrail Cumhurbaşkanları, 2000 yılına kadar 5 yıllığına seçiliyorlar ve iki dönem görevde kalabiliyorlardı. Ancak 2000 yılındaki değişikliklerle birlikte, şimdilerde Cumhurbaşkanları bir defa ve 7 yıllığına seçilmektedirler. Bugüne kadar İsrail Cumhurbaşkanlığı yapan kişiler ise şunlardır:[15]

·       Chaim Weizmann (1949-1952)

·       Yitzhak Ben-Zvi (1952-1963)

·       Zalman Shazar (1963-1973)

·       Ephraim Katzir (1973-1978)

·       Yitzhak Navon (1978-1983)

·       Chaim Herzog (1983-1993)

·       Ezer Weizman (1993-2000)

·       Moshe Katsav (2000-2007)

·       Şimon Peres (2007-2014)

·       Reuven Rivlin (2014-2021)

İsrail’de parlamento seçimlerinin ardından, uzlaşma sonucunda ülkenin 11. Cumhurbaşkanı seçilecektir. Kimi yazarlar, Netanyahu’nun Cumhurbaşkanlığı makamına çıkarak yolsuzluk suçlamalarından kurtulmak isteyebileceğini iddia etseler de[16], “Bibi” lakaplı deneyimli siyasetçinin günümüze kadar bu yönde bir açıklama ve niyet beyanı olmamıştır. Bu nedenle, kimin 11. İsrail Cumhurbaşkanı olacağını tahmin etmek şu an için oldukça zordur.

Sonuç

Sonuç olarak, İsrail siyasetinde önemli bir dönüm noktası olabilecek 2021 genel seçimleri sonucunda birçok farklı ihtimal gerçekleşebilir. Herşeye rağmen, Netanyahu Başbakanlığında bir sağ koalisyon hükümeti formülü olma ihtimali de mevcuttur. Buna karşın, Gideon Sa’ar’ın ve yeni kurduğu partisi Yeni Umut’un kısa sürede gerçekleşen müthiş çıkışı, onun Başbakanlığında Yesh Atid, Yamina, Mavi Beyaz ittifak ve İsrail Evimiz partisi gibi sağ partileri kapsayan bir koalisyonu da mümkün kılabilir. Kesin olay şey ise, İsrail’de solun bir türlü toparlanamadığı gerçeğidir ki, bu durum en çok da Filistin halkına zarar vermektedir.

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

 

Kapak resmi: İsrail Başbakan adayları Yair Lapid, Naftali Bennett, Benyamin Netanyahu, Gideon Sa’ar ve Benny Gantz (The Times of Israel)

KAYNAKÇA

·       Amouri, Said (2020), “Israel: New political party splits from ruling Likud”, Anadolu Ajansı, 17 Aralık 2020, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/en/middle-east/israel-new-political-party-splits-from-ruling-likud/2080406.

·       Asa-el, Amotz (2021), “Israel Elections: Inflation of new parties exposes system’s ailments”, The Jerusalem Post, 2 Ocak 2021, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/israel-elections/israel-elections-likud-looks-unbeatable-despite-influx-of-new-parties-653933.

·       Çınkara, Gökhan (2021), “İsrail siyasetinde yeni aktörler, eğilimler ve oluşumlar: Gideon Sa’ar’ın yükselişi”, Anadolu Ajansı, 21 Ocak 2021, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/israil-siyasetinde-yeni-aktorler-egilimler-ve-olusumlar-gideon-sa-ar-in-yukselisi/2117725.

·       Deveci, Mustafa (2020), “İsrail yeniden erken seçim sarmalına girdi”, Anadolu Ajansı, 23 Aralık 2020, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israil-yeniden-erken-secim-sarmalina-girdi/2085961.

·       Deveci, Mustafa (2020), “İsrail’de Netanyahu ve Gantz koalisyon hükümetini kurma konusunda anlaştı”, Anadolu Ajansı, 20 Nisan 2020, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israilde-netanyahu-ve-gantz-koalisyon-hukumetini-kurma-konusunda-anlasti/1811958.

·       DW(2020), “Israel: A monument to anti-Netanyahu demonstrators stirs debate”, 21 Aralık 2020, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.dw.com/en/israel-a-monument-to-anti-netanyahu-demonstrators-stirs-debate/a-56005863.

·       Hoffman, Gil (2020), “Israel’s next election cycle will be for the President’s Residence”, The Jerusalem Post, 11 Haziran 2020, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/israel-news/israels-next-election-cycle-will-be-for-the-presidents-residence-631159.

·       Horovitz, David (2020), “Whoever wins, we’ll be a fundamentally changed Israel when this election is over”, 23 Aralık 2020, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.timesofisrael.com/whoever-wins-well-be-a-fundamentally-changed-israel-when-this-election-is-over/.

·       Jewish Virtual Library, “Israeli Politics: Presidents (1948 – Present)”, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.jewishvirtuallibrary.org/presidents-of-israel.

·       Khoury, Jack (2021), “Lawmaker Sami Abu Shehadeh Wins Leadership Primary in Israeli Arab Party Balad”, Haaretz, 24 Ocak 2021, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.haaretz.com/israel-news/elections/.premium-lawmaker-sami-abu-shehadeh-wins-leadership-primary-in-israeli-arab-party-balad-1.9476060.

·       Örmeci, Ozan (2020), “İsrail’in Körfez Açılımı: Nasıl Oluyor ve Sürer Mi?”, Uluslararası Politika Akademisi, 17 Ağustos 2020, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/2020/08/17/israilin-korfez-acilimi-nasil-oluyor-ve-surer-mi/.

·       Times of Israel staff (2020), “Likud slams Sa’ar for quitting and forming new party, predicts he will ‘crash’”, 8 Aralık 2020, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.timesofisrael.com/likud-slams-saar-for-quitting-and-forming-new-party-predicts-he-will-crash/.

·       Times of Israel staff (2020), “Sa’ar registers new party, says it’ll back settlements and judicial reform”, 17 Aralık 2020, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.timesofisrael.com/saar-registers-new-party-says-itll-back-settlements-and-judicial-reform/.

·       Times of Israel staff (2021), “New Hope’s Sa’ar: If I win, Likud can join me but Netanyahu can’t be a minister”, 17 Ocak 2021, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.timesofisrael.com/new-hopes-saar-if-i-win-likud-can-join-me-but-netanyahu-wont-be-a-minister/.

·       Times of Israel staff & Boxerman, Aaron (2021), “Knesset panel approves Joint List’s breakup after talks with Ra’am faction fail”, The Times of Israel, 28 Ocak 2021, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://www.timesofisrael.com/knesset-panel-approves-joint-lists-breakup-after-talks-with-raam-faction-fail/.

·       Wikipedia, “2021 Israeli legislative election”, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://en.wikipedia.org/wiki/2021_Israeli_legislative_election.

·       Wikipedia, “Opinion polling for the 2021 Israeli legislative election”, Erişim Tarihi: 03.02.2021, Erişim Adresi: https://en.wikipedia.org/wiki/Opinion_polling_for_the_2021_Israeli_legislative_election.