Kısaca QUAD olarak adlandırılan “Quadrilateral Security Dialogue”, yani Dörtlü Güvenlik Diyaloğu, ilk kez 2007 yılında dönemin Japonya Başbakanı Abe Şinzo’nun (Şinzo Abe) girişimiyle Japonya, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Avustralya ve Hindistan arasında başlatılan Asya-Pasifik veya yeni tabirle Hint-Pasifik bölgesine özgü bir güvenlik diyaloğu mekanizmasıdır. 2007 yılında Abe Şinzo’nun çabasıyla ilk kez dönemin ABD Başkan Yardımcısı Dick Cheney, Avustralya Başbakanı John Howard ve Hindistan Başbakanı Manmohan Singh arasında gerçekleşen görüşmelerle başlayan QUAD, ilerleyen yıllarda adı geçen ülkeler arasında daha önce benzeri görülmemiş çaptaki ortak askeri tatbikatlar ve 2017 yılında Donald Trump’ın Başkanlığında yeniden yapılan müzakereler neticesinde daha kurumsal ve resmi bir mekanizma hüviyeti kazanmıştır. QUAD, yükselen güç Çin Halk Cumhuriyeti’nin Güney Çin Denizi’nde artan etkinliği ve gücünü dengelemek amacıyla kurulduğu düşünülen bir yapıdır. Bu yazıda, QUAD hakkında yazılanları özetleyerek, AUKUS’la birlikte Asya-Pasifik bölgesinde etkili olma potansiyeli olan bu nispeten yeni girişim hakkında bilinenleri derlemeye çalışacağım.
QUAD, katılımcı ülkelerin profillerinden de anlaşılabileceği üzere, Asya-Pasifik bölgesindeki demokratik devletleri bir araya getirmeyi ve stratejik konularda uzlaşı sağlamayı amaçlayan bir yapıdır. 2004 yılında Hint Okyanusu’nda yaşanan büyük tsunami nedeniyle bu dört ülke arasında başlatılan diyalog -ki o dönemde “Tsunami Çekirdek Grubu” olarak adlandırılmıştır-, 2007 yılında yükselen Çin karşısında bazı güvenlik endişeleri oluşan Japonya’nın o dönemdeki Başbakanı Abe Şinzo tarafından ilk kez adı geçen dört ülkenin bölgesel güvenlik meselelerini konuşarak ortak politikalar geliştirmesi bağlamında gündeme getirilmiştir. Nitekim o yıl Filipinler’de yapılan ASEAN Bölgesel Forumu’nda bir araya gelen dört ülke, QUAD olarak adlandırılan girişime start vermişlerdir.[1] 2007 yılı Eylül ayında Bengal Körfezi’nde ilk kez büyük bir deniz tatbikatı düzenlenmesine vesile olan QUAD, Kevin Rudd’ın Başbakanlığı döneminde Avustralya’nın Çin’le yakın ilişkileri nedeniyle oluşuma pek destek vermemesi neticesinde bir süre duraklama evresine girse de, Donald Trump’ın ABD Başkanı olması ve Çin’e yönelik sert politikalar geliştirmesi neticesinde 2017 yılında adeta yeniden kurulmuş ve daha kurumsal bir hüviyet kazanmıştır.[2] 2017 yılı Kasım ayında gerçekleştirilen görüşmeler sonunda yayınlanan bildiriyle, QUAD’ın, Hint-Pasifik bölgesinin “özgür ve açık olması” temelinde bir uzlaşıya dayandığı ilan edilmiştir.[3]
QUAD ülkelerinin kurduğu stratejik dörtgen
Bu uzlaşıda Çin adı açıkça zikredilmese de -ki AUKUS için de bu durum söz konusudur[4]-, tüm uzmanlar, QUAD’ın da Çin’e karşı oluşturulduğu fikrindedirler. Yukarıda yer alan QUAD haritası da incelenirse, bu dört ülkenin de Güney Çin Denizi’ni çevreleyen stratejik bir konumda bulundukları ve Çin’in çevresinde yer aldıkları görülmektedir. Zaten Çin tarafı da, ilk günden beri, QUAD’ın kendisine karşı bir kuşatma stratejisine dayandığını (ABD’nin İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği’ne karşı oluşturduğu çevreleme politikası/containment policy’ye benzer şekilde) düşünmektedir.[5] Nitekim 2017 yılında QUAD yeniden kurulduğunda -ki buna o dönemde QUAD 2.0 da denmiştir-, Çin, buna anında tepki göstermiştir.[6]
QUAD bütünleşmesine dair “Asya NATO’su” yakıştırmaları da yapılsa da, böyle iddialı yorumlar yapmak için bence henüz erkendir. Zira bu ittifakın önünde ciddi bazı sorunlar ve meydan okumalar bulunmaktadır. İlk olarak, dörtlünün nüfus açısından en büyük ülkesi olan Hindistan, geleneksel olarak dış politikasında -kurulduğu günden beri- üçüncü dünyacı ve Bağlantısızlar Hareketi temelinde politikalar gütmüş bir ülkedir.[7] Hindistan’ın Çin karşıtı blok politikalarına yönlendirilmesi -Başbakan Narendra Modi’nin istekli tavrına rağmen- bu nedenle o kadar da kolay olmayabilir. İkinci olarak, dörtlünün ikinci büyük ekonomisi olan Japonya da, anayasasının 9. maddesini değiştirme yönünde Abe Şinzo ve diğer bazı sağ eğilimler Başbakanlarca yapılan girişimler olmasına karşın, henüz bu maddeyi (Adalet ve düzene dayalı bir uluslararası barışı samimiyetle arzulayan Japon halkı, ulusun egemen bir hakkı olarak savaştan ve uluslararası anlaşmazlıkları çözmek için güç kullanma tehdidinden veya kullanımından daimî şekilde feragat etmektedir. Devlete savaş hakkı tanınmaz.)[8] değiştirmemiş ve militarist politikalardan uzak durmaya gayret etmiştir. Üçüncü olarak, hem AUKUS, hem de QUAD’da yer alan Avustralya da, Çin’le birçok sektörde (örneğin yükseköğretim sektörü) çok yakın ekonomik ilişkileri olan bir devlettir. Nitekim Çin’le ilişkilerin bozulması, Avustralya’yı ekonomik olarak da zorlayabilecek bir faktördür. Ek olarak, dördüncü bir faktör olarak, bu dört ülkede de demokratik seçimler olduğu için -ki kuşkusuz demokratik seçimler her türlü siyasete izin verildiği anlamında değildir-, Kevin Rudd örneğinde olduğu gibi QUAD konusunda daha isteksiz ve bölgeyi askerileştirmek yerine ticaret odaklı düşünen liderlerin işbaşı yapmaları da imkân dahilindedir.[9] Beşinci olarak, QUAD’ın henüz ortak deklarasyonlar ve siyasi açıklamalar dışında kurumsal bir temeli, örneğin bir tüzüğü yoktur ve bu nedenle oluşumun kapsamı ve içeriği tam olarak bilinmemektedir.[10] Altıncı ve son olarak, Çin Halk Cumhuriyeti’nin güçlenen ekonomisine ve askeri modernleşme hamlelerine karşın geçmişinde herhangi bir askeri işgal ve savaş politikalarına yönelmemiş ve serbest ticaretle gelişen bir ülke olması, Pekin karşıtı distopyaları reelpolitik eksende geçersiz kılabilmektedir. Bu bağlamda, Çin karşıtı bu ittifakın temellerinde bazı sorunlar göze çarpmaktaysa da, ABD’nin büyük gücü sayesinde bu ittifak halen yoluna devam etmektedir. Nitekim 24 Eylül 2021 tarihinde, QUAD, yeni bir ortak açıklama yayınlamıştır. Bu açıklamada, Hint-Pasifik bölgesinin özgür ve açık olmasına yönelik temel ilke tekrar edilmiş ve uluslararası hukuka, navigasyon özgürlüğüne, sorunların barışçıl yöntemlerle çözümüne ve hukuk devletine vurgu yapılmıştır.[11] Bu bağlamda, Covid-19 pandemisine bağlı sorunlar belirtilerek, UNCLOS yani Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’nin geçerli olduğunun altı çizilmiştir. Ayrıca, QUAD liderleri, ekonomik ve teknolojik açıdan daha kapsamlı işbirliğine vurgu yapmışlar ve savunma ittifakından çok bu boyutu öne çıkarmışlardır.[12]
Sonuç olarak, Ortadoğu’dan Asya-Pasifik’e yönelen ABD’nin AUKUS ile birlikte en önem verdiği girişimlerden biri olan QUAD da yakından takip edilmelidir. Ancak, Çin tehdidi konusundaki önyargı ve şüphelere set çekmek isteyen Çin’in uluslararası hukuka uygun politikaları sürdükçe, bu tarz girişimler ABD’nin saldırgan taraf olarak algılanması dışında pek de bir işe yaramayabilir. Zira Çin, Kuşak Yol İnisiyatifi gibi projeler ve altyapı kalkınma hamleleriyle, bölgede gönülleri kazanmaktadır.
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
KAYNAKÇA
- Birth of the Constitution of Japan, “The Constitution of Japan”, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://www.ndl.go.jp/constitution/e/etc/c01.html.
- Hui, Tan Ming & Hussain, Nazia (2018), “Quad 2.0: Sense and Sensibilities”, The Diplomat, 23.02.2018, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://thediplomat.com/2018/02/quad-2-0-sense-and-sensibilities/.
- Jiangtao, Shi & Zhou, Laura (2017), “Wary China on ‘Quad’ bloc watch after officials from US, Japan, India and Australia meet on Asean sidelines”, South China Morning Post, 13.11.2017, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://www.scmp.com/news/china/diplomacy-defence/article/2119719/wary-china-quad-bloc-watch-after-officials-us-japan.
- Koyuncu, Mustafa Cem (2021), “Hint-Pasifik Bölgesinin “Yeni Yıldızı” QUAD: Zayıflıklar, Fırsatlar, Tehditler ve Avantajlar”, ANKASAM, 07.07.2021, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://www.ankasam.org/hint-pasifik-bolgesinin-yeni-yildizi-quad-zayifliklar-firsatlar-tehditler-ve-avantajlar/.
- Örmeci, Ozan (2021), “ABD, Birleşik Krallık ve Avustralya’dan AUKUS Girişimi”, Uluslararası Politika Akademisi, 16.09.2021, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/2021/09/16/abd-birlesik-krallik-ve-avustralyadan-aukus-girisimi/.
- Smith, Sheila A. (2021), “What’s Next for the Quad?”, Council on Foreign Relations. 30.09.2021, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://www.cfr.org/in-brief/quad-leaders-summit-indo-pacific-whats-next.
- The Diplomat (2018), “The Quad Reborn”, 27.04.2018, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://thediplomat.com/2018/05/the-quad-reborn/.
- The White House (2021), “Joint Statement from Quad Leaders”, 24.09.2021, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2021/09/24/joint-statement-from-quad-leaders/.
[1] Mustafa Cem Koyuncu (2021), “Hint-Pasifik Bölgesinin “Yeni Yıldızı” QUAD: Zayıflıklar, Fırsatlar, Tehditler ve Avantajlar”, ANKASAM, 07.07.2021, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://www.ankasam.org/hint-pasifik-bolgesinin-yeni-yildizi-quad-zayifliklar-firsatlar-tehditler-ve-avantajlar/.
[2] The Diplomat (2018), “The Quad Reborn”, 27.04.2018, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://thediplomat.com/2018/05/the-quad-reborn/.
[3] Tan Ming Hui & Nazia Hussain (2018), “Quad 2.0: Sense and Sensibilities”, The Diplomat, 23.02.2018, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://thediplomat.com/2018/02/quad-2-0-sense-and-sensibilities/.
[4] Ozan Örmeci (2021), “ABD, Birleşik Krallık ve Avustralya’dan AUKUS Girişimi”, Uluslararası Politika Akademisi, 16.09.2021, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/2021/09/16/abd-birlesik-krallik-ve-avustralyadan-aukus-girisimi/.
[5] A.g.e.
[6] Shi Jiangtao & Laura Zhou (2017), “Wary China on ‘Quad’ bloc watch after officials from US, Japan, India and Australia meet on Asean sidelines”, South China Morning Post, 13.11.2017, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://www.scmp.com/news/china/diplomacy-defence/article/2119719/wary-china-quad-bloc-watch-after-officials-us-japan.
[7] Tan Ming Hui & Nazia Hussain (2018), “Quad 2.0: Sense and Sensibilities”, The Diplomat, 23.02.2018, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://thediplomat.com/2018/02/quad-2-0-sense-and-sensibilities/.
[8] Birth of the Constitution of Japan, “The Constitution of Japan”, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://www.ndl.go.jp/constitution/e/etc/c01.html.
[9] Sheila A. Smith (2021), “What’s Next for the Quad?”, Council on Foreign Relations. 30.09.2021, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://www.cfr.org/in-brief/quad-leaders-summit-indo-pacific-whats-next.
[10] Mustafa Cem Koyuncu (2021), “Hint-Pasifik Bölgesinin “Yeni Yıldızı” QUAD: Zayıflıklar, Fırsatlar, Tehditler ve Avantajlar”, ANKASAM, 07.07.2021, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://www.ankasam.org/hint-pasifik-bolgesinin-yeni-yildizi-quad-zayifliklar-firsatlar-tehditler-ve-avantajlar/.
[11] The White House (2021), “Joint Statement from Quad Leaders”, 24.09.2021, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2021/09/24/joint-statement-from-quad-leaders/.
[12] Sheila A. Smith (2021), “What’s Next for the Quad?”, Council on Foreign Relations. 30.09.2021, Erişim Tarihi: 14.10.2021, Erişim Adresi: https://www.cfr.org/in-brief/quad-leaders-summit-indo-pacific-whats-next.